Από τη βία στη χειραγώγηση: Η δύναμη της εξουσίας και η κατ’ επίφαση δημοκρατία

Η εξουσία μαγεύει, απωθεί και τρομάζει, αναζωογονεί, προσβάλλει και χειραγωγεί, αποβάλλει, αφομοιώνει και δημιουργεί, καταστρέφει, μεταβάλλεται και στερεοποιείται σε ποικίλες μορφές. Τη μια στιγμή κραυγάζει την άλλη σιωπά. Κι έπειτα θεσμοθετεί νόμους και κανόνες με φροντίδα για τον άνθρωπο κι όμως μετά από λίγο τους αντικαθιστά με σκληρούς και απάνθρωπους.

Στερεοποιημένη σε θέσεις θεσμικές, σε αντιλήψεις και σε πρότυπα, η εξουσία εμπνέει κι εξυψώνεται η ίδια σε αντικείμενο του έρωτα, του πάθους και της ζωής, ενώ εμπνέει και γίνεται εξίσου αντικείμενο της έχθρας, του φθόνου και του θανάτου. Επομένως δημιουργεί τους χαρακτήρες, σχηματοποιεί τις σχέσεις και διαπλάθει την ηθική. Οι πολιτικές σχέσεις όμως είναι εκείνες που διέπουν, διαμορφώνουν και κατευθύνουν τις στάσεις και τη συμπεριφορά των ανθρώπων μεταξύ τους. Με αυτόν τον τρόπο σχηματοποιούν το εξελικτικό μέγεθος της επικοινωνίας μεταξύ των πολιτών και ανελκύουν το σώμα της ηθικής μέσα από το πολιτικό, πολιτισμικό, γνωσιολογικό και τεχνολογικό ωκεανό της κάθε εποχής.

Στη μετανεωτερική μας εποχή η γενικευμένη εμπορευματοποίηση των λέξεων και των πραγμάτων, της φύσης και της κουλτούρας, του σώματος και του πνεύματος, τοποθετεί ως κεντρικό χαρακτηριστικό του σήμερα τη βία (συμβολική, πολιτική και κοινωνιολογική) στην καρδιά του νέου ιδεολογικού εξοπλισμού. Επίσης ο νέος ιδεολογικός κόσμος, περισσότερο από ποτέ, βασίζεται στην ισχύ των ΜΜΕ, τα οποία είναι σε πλήρη εξάπλωση εξαιτίας της έκρηξης των νέων τεχνολογιών. Στο θέαμα της βίας και στις μιμητικές του συνέπειες προστίθενται καθημερινά, με απατηλό τρόπο, νέες μορφές λογοκρισίας και εκφοβισμού, που ακρωτηριάζουν τη λογική και φθείρουν το πνεύμα.

Τη στιγμή που θριαμβεύουν, κατ’ επίφαση, η δημοκρατία και η ελευθερία σ’ έναν πλανήτη που, εν μέρει, έχει απαλλαγεί από τα αυταρχικά καθεστώτα, επανέρχονται, παραδόξως, δριμύτερες οι λογοκρισίες, οι πολιτισμικές αποικιοποιήσεις και, ποικιλοτρόπως, η χειραγώγηση της σκέψης. Νέα και ελκυστικά “όπια των μαζών” προτείνουν ένα είδος “επίγειου παραδείσου”, αποσπώντας την προσοχή των πολιτών και εκτρέποντάς τους από την ενασχόλησή τους με τα κοινά και τις διεκδικήσεις.

Μερικοί πάλι ονειρεύονται μια τέλεια αγορά της πληροφορίας και της επικοινωνίας, πλήρως ολοκληρωμένης χάρη στα ηλεκτρονικά και δορυφορικά δίκτυα, χωρίς σύνορα, η οποία θα λειτουργεί συνεχώς και σε πραγματικό χρόνο. Μάλιστα τη φαντάζονται δομημένη κατά το πρότυπο της αγοράς των κεφαλαίων και των χρηματοοικονομικών ροών.

Πολιτισμικά αντικείμενα (CDRom, λογισμικό για εκπαιδευτική χρήση, προσωπικοί μικρο-υπολογιστές, συσκευές ανάγνωσης βιντεοδίσκων, τηλεϋπολογιστές, τερματικά πολυμέσων, συνεχής ενημέρωση πολιτιστικών σελίδων του Internet) και νέες υπηρεσίες (περιήγηση στις βάσεις δεδομένων από το γραφείο ή από το σπίτι, τηλεεργασία, Internet) γεννιούνται από το πάντρεμα της πληροφορικής, της τηλεόρασης, της τηλεφωνίας και του δορυφόρου.

Όλα αυτά μεταμορφώνουν ακόμη και την έννοια της “ελευθερίας έκφρασης”. Η ελευθερία έκφρασης των πολιτών βρίσκεται σε άμεσο ανταγωνισμό με την “εμπορική ελευθερία έκφρασης”, η οποία εμφανίζεται ως ένα νέο “ανθρώπινο δικαίωμα”. Καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες μιας συνεχούς έντασης μεταξύ της “απόλυτης κυριαρχίας του καταναλωτή” και της βούλησης των πολιτών, την οποία διασφαλίζει η δημοκρατία. Μάλιστα επικεντρωμένοι μονόπλευρα στην ελευθερία του καταναλωτή να αποκωδικοποιεί τα προγράμματα και άλλα πολιτιστικά προϊόντα, από όπου και αν προέρχονται, ξεφορτωνόμαστε χωρίς κόστος τα ερωτήματα τα σχετικά με την ανισότητα των ανταλλαγών σε μια αγορά ροής που χαρακτηρίζεται από κραυγαλέα ανισότητα.

Χρήστος Ντικμπασάνης

Αρθρογράφος-Συγγραφέας-Ποιητής-Μελετητής των Θρησκειών

Δημοσιεύτηκε στο 1ο Φύλλο της Εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΠΟΨΗ ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ